Wordt ‘herfederaliseren’ het woord van het jaar 2019?
Volgens vicepremier Alexander De Croo (Open Vld) moeten dossiers als het Eurostadion nationaal worden aangepakt. Een zoveelste pleidooi voor herfederalisering. De Croo staat echter niet alleen. Politicoloog Dave Sinardet kwam eerder al tot de conclusie dat de herfederaliseerders uit de kast komen (De Tijd, 5/1/2017). Hij stelde een relevante verschuiving vast richting herfederalisering bij parlementsleden van de Franstalige partijen, Groen, Open Vld en sp.a.
Vele partijen zijn volop een herfederaliseringsbocht aan het nemen. ‘Herfederaliseren’ of ‘herfederalisering’, een van beide zou weleens het woord van het jaar kunnen worden in aanloop naar de verkiezingen van 2019.
De herfederaliseringsbocht
Minister Marie-Christine Marghem (MR) wil het klimaat herfederaliseren. Senaatsvoorzitter Christine Defraigne (MR) wil opnieuw een federale gezinsbijslag. Minister Alexander De Croo (Open Vld) wil mobiliteit, buitenlandse handel, energie en milieu herfederaliseren. Kristof Calvo (Groen) ziet buitenlandse handel, ontwikkelingssamenwerking, energie en klimaat als bevoegdheden waarvan men minstens moet overwegen ze te herfederaliseren. Wat ontwikkelingssamenwerking betreft is dit alvast niet nodig, het is nog steeds een federale bevoegdheid. Of wil Calvo het beperkte beleid inzake ontwikkelingssamenwerking dat Vlaanderen sedert 1993 voert op grond van eigen bevoegdheden stopzetten?
CD&V wil ‘enerzijds, anderzijds’. Federaal fractievoorzitter Servais Verherstraeten en de partijtop zijn tegen herfederalisering. Maar sedert het partijcongres in Lommel (november 2016) is de mogelijkheid tot herfederalisering een officieel partijstandpunt. Jong CD&V heeft de partij in die richting geduwd.
Ook N-VA is een bocht aan het nemen. In de partijstatuten staat nog steeds een onafhankelijke republiek Vlaanderen. Op het partijcongres van 2014 wordt dit afgezwakt tot confederalisme. Bij de regeringsvorming in oktober 2014 luidt het nog dat het federale ten dienste van de deelstaten zal staan. Nu maakt N-VA ongedwongen publiciteit voor het federale niveau onder het motto ‘de verandering werkt’. Het slotessay van N-VA-voorzitter Bart De Wever in Onvoltooid Vlaanderen (2017) is veelzeggend. Belangrijke bevoegdheden als defensie, veiligheid, financiën en buitenlandse zaken blijven Belgisch. We zitten al mijlenver verwijderd van de onafhankelijke republiek Vlaanderen.
Simplisme verkoopt goed
Het herfederaliseringsdiscours is simplistisch. We zijn allemaal Belgen: ‘tous ensemble’. Eén parlement, één regering, het zou toch allemaal zoveel eenvoudiger zijn en zoveel goedkoper. Men vergeet er natuurlijk bij te vertellen dat we net dit model hebben gekend van 1830 tot 1970. Men kan zelfs stellen tot 1980 (tweede staatshervorming), want de eerste staatshervorming (1970) was zeer bescheiden. Het is net omdat dit model helemaal niet heeft gewerkt dat België is geëvolueerd naar een federale staat. Dit is geen ideologische stelling, het is gewoon een vaststelling.
Laten we enkele van deze herfederaliseringsballonnetjes van naderbij bekijken.
Dossiers met nationale impact moeten nationaal worden beslist
Dit ballonnetje komt van Alexander De Croo: het Eurostadion is geen Brussels of Vlaams dossier, maar een dossier van nationale en zelfs van Europese omvang. Hetzelfde geldt voor de luchthaven van Zaventem. Zo’n dossiers wil hij federaal beslechten.
Maar wat zijn dat eigenlijk ‘dossiers van nationaal belang’? Dit criterium is zo vaag, dat het staatsrechtelijk onwerkbaar is. Is Oosterweel dan ook van nationaal belang? En wat met de haven van Antwerpen, de wegeninfrastructuur, de file-problematiek, het toerisme te Brugge of aan de Vlaamse kust, de Brusselse grote markt… Zo kan elk dossier uiteindelijk een dossier van nationaal belang worden. Laten we het even op flessen trekken, ook de Ronde van Vlaanderen en Luik-Bastenaken-Luik zijn van nationaal belang. Alleen cyclocross blijft nog Vlaams.
Bovendien is het een illusie te denken dat men binnen de federale regering wel een consensus vindt. De Croo verwijst graag naar Zaventem als een nationaal dossier. Maar dat lukt federaal al evenmin. Waar blijft de federale vliegwet die de regering-Michel reeds jaren belooft? Hetzelfde geldt voor het Eurostadion. Denkt men echt dat er een consensus zou zijn binnen de regering-Michel om een Brussels stadion te bouwen in Vlaanderen?
Of het nu de deelstaten zijn die aan de onderhandelingstafel zitten dan wel de federale ministers, dit verandert weinig of niets. Waarom niet? Omdat het altijd onderhandelingen zijn tussen Vlamingen en Franstaligen, twee taalgemeenschappen die vaak anders tegen de werkelijkheid aankijken.
Buitenlandse handel herfederaliseren, gaan we echt zo dom zijn?
Bekijken we even een ander herfederaliseringsideetje. Alexander De Croo en Kristof Calvo willen buitenlandse handel herfederaliseren. Dit is een gewestbevoegdheid sedert de staatshervorming van 2001. Een staatshervorming waarvan de regie in handen lag van een andere Open Vld’er, Guy Verhofstadt. Een staatshervorming gestemd door Groen. Open Vld en Groen gooien het roer nu om.
Maar is dit nieuwe standpunt wel doordacht? Volgens de cijfers van Flanders Investment & Trade (FIT) is 83,8% van de Belgische export Vlaams. Belgische export bestaat dus niet, het is Vlaamse export. Waarom willen De Croo en Calvo dan buitenlandse handel herfederaliseren? Gaan de Vlamingen nu zo dom zijn om hun welvaart opnieuw in Belgische handen te geven?
Hetzelfde geldt voor het brexit-verhaal. FIT berekent dat Vlaanderen binnen de EU op Ierland en Nederland na het sterkst afhankelijk is van Groot-Brittanië. 9,15% van de Vlaamse export heeft Groot-Brittanië als bestemming. En toch zit niet Vlaanderen, maar België aan de Europese onderhandelingstafel over de brexit. Buitenlandse zaken is een federale bevoegdheid. En net dit wil Bart De Wever Belgisch houden en De Croo en Calvo willen zelfs buitenlandse handel herfederaliseren.
Mobiliteit en verkeersveiligheid
Het is ongetwijfeld zo dat openbare werken en verkeersveiligheid na de zesde staatshervorming (2011-’14) een zootje geworden zijn. Enkele voorbeelden: de technische eisen, het plaatsen van en het toezicht op verkeerstekens is een bevoegdheid van de gewesten, maar het bepalen van de verkeerstekens is federaal. De technische voorschriften waar voertuigen moeten aan beantwoorden zijn federaal, het toezicht op de naleving ervan is een gewestbevoegdheid. Het rijbewijs is nog gekker. De federale overheid is bevoegd voor het bepalen van de kennis en de vaardigheden die nodig zijn om een voertuig te besturen, maar de gewesten zijn bevoegd voor de scholing en de examens. Het federale bepaalt dus wat je moet kennen en kunnen om een rijbewijs te halen, de gewesten bepalen de scholing en het examen.
Inzake mobiliteit en verkeersveiligheid heeft men niet te veel gedefederaliseerd, maar gewoon te weinig. Er zijn nauwelijks homogene bevoegdheden. Dit kan evident niet werken. Geen wonder dat federaal minister van Mobiliteit François Bellot (MR) en Vlaams minister Ben Weyts (N-VA) een kleine oorlog aan het uitvechten zijn. Kan herfederaliseren hier een oplossing bieden? Laten we toch even ernstig blijven. N-VA, Open Vld en CD&V zitten zowel in de Vlaamse als in de federale regering en toch slaagt men er niet in akkoorden te sluiten met minister Bellot. Als Bellot nu alle bevoegdheden krijgt inzake mobiliteit en verkeersveiligheid, gaan N-VA, Open Vld en CD&V dan wél een akkoord kunnen sluiten met Bellot binnen de federale regering?
En beslist federaal sneller en beter? Laten we het dan even hebben over het rijbewijs met punten. In 1990 wordt het ingevoerd door federaal minister van Verkeer Jean-Luc Dehaene (CD&V), maar 27 jaar later is het nog steeds niet uitgevoerd. Maak Vlaanderen bevoegd en het komt er onmiddellijk, want alle Vlaamse partijen zijn voor. Wil men mobiliteit en verkeersveiligheid rationaliseren, dan moet men net defederaliseren en niet herfederaliseren.
Al te gek
De roep om herfederalisering klinkt steeds luider. De meeste voorstellen zijn echt al te gek. En vooral, men vergeet dat dit staatsmodel heel lang is getest, van 1830 tot 1980. Gedurende 150 jaar waren alle dossiers van nationaal belang, om de woorden van De Croo te gebruiken. Het was vaak een nationale catastrofe, zeker voor de Vlamingen. ‘La Belgique de papa’ hebben we in 1970 achter ons gelaten. Zoek de toekomst van Vlaanderen niet in het verleden.